Sluiten
In januari 2021 onderzocht de Universiteit Antwerpen (onderzoeksgroepen AXES en ARCHES) in het Groeningemuseum het schilderij ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ van Jan van Eyck. De onderzoekers gebruikten daarvoor een nieuwe natuurwetenschappelijke techniek die ze zelf ontwikkelden: Macro X-stralen Poeder Diffractie Scanning (MA-XRPD).
In 2015 bestudeerde de Universiteit Antwerpen het schilderij al met een andere natuurwetenschappelijke onderzoekstechniek, met name Macro X-stralen Fluorescentie Scanning (MA-XRF). Daarmee is de aanwezigheid van specifieke chemische elementen in het schilderij bepaald, zoals lood, koper of kwik. Daaruit kan onder meer afgeleid worden welke pigmenten Van Eyck gebruikte en waar er recentere overschilderingen zitten. Maar sommige chemische elementen, zoals bijvoorbeeld koper, kunnen tal van chemische verbindingen aangaan en zitten in verschillende soorten pigmenten. Met MA-XRF kan je dan niet met zekerheid zeggen om welk pigment het precies gaat.
Dat kan nu wel met MA-XRPD. Met behulp van die techniek kunnen verschillende chemische verbindingen van elkaar onderscheiden worden. Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van X-stralen. Een fijne X-stralenbundel wordt op het schilderij gericht. De stralen interageren met de op het schilderij aanwezige stoffen en worden afgebogen en teruggekaatst. De teruggekaatste straling heeft een uniek patroon voor elk type kristalstructuur. Zo kunnen niet alleen specifieke pigmenten geïdentificeerd worden, maar ook eventuele degradatieprocessen en overschilderingen.
Het scannen neemt heel veel tijd in beslag. Daarom worden alleen enkele kleinere zones onderzocht waarover concrete vragen bestaan. Eén van de vragen gaat over loodwit. In het ‘Lam Gods’ zijn met MA-XRPD verschillende soorten loodwit ontdekt. Met het nieuwe onderzoek in het Groeningemuseum kunnen we nagaan of Van Eyck op het schilderij ‘Madonna met kanunnik Joris van der Paele’ hetzelfde loodwit gebruikte als op het ‘Lam Gods’. Andere vragen gaan bijvoorbeeld over het gebruik van ultramarijn, een heel duur blauw pigment, of over het groen van de papegaai en in het baldakijn achter de Madonna. In de video hieronder vertellen de onderzoekers wat ze precies ontdekten.
Het onderzoek draagt bij aan de voortdurende verdieping van kennis over onze collectie. Enerzijds geeft het nieuwe inzichten in het materiaalgebruik en de werkmethodes van de kunstenaar. Anderzijds onthult het eventueel aanwezige veranderingsprocessen in de verflagen, waardoor daar – als dat mogelijk is – sneller kan op ingespeeld worden.
Musea Brugge werkt voor dit onderzoek samen met:
